Selimiye Cami Maketinin Çiziminden Sunumuna Gelişim Aşamaları
Selimiye Cami, büyük usta Mimar Sinan’ın ‘’ustalık eserim’’ dediği muazzam bir yapıdır. Dünya çapında sembolik bir değere sahip olan yapıtın, 3 boyutlu yazıcı kullanılarak, 1/400 ölçekli maketi üretilmiştir. Maketin tasarlanıp temsil aracı haline getirilmesi, dijital ortamındaki çiziminden sunumuna kadar geçen aşamalar ve yazarlar tarafından müdahale edilen alanlar gösterilmiştir (Tablo 4).
 
Tablo 4: Selimiye Cami Maketinin Gelişim Aşamaları

Maket Gelişim Aşamaları	Süreç Fotoğrafları	Müdahale Edilen Alanlar
Taslak modelleme aşaması		Kütlesel modelleme yapılmıştır. Ölçeklendirilmiştir.
Modellemenin, camideki strüktürel özelliklere göre 3 boyutlu baskı için düzenlenmesi aşaması		Müdahalede bulunulan yapı elemanları; Minare çapı Şerefeler Yarım kubbelerin oturduğu üst örtü ve sekizgen altlıklar Sütunlar ve kemerler Ağırlık kuleleri Merdivenler
Modellemede caminin estetik tasarım kriterlerinin gösterilmesi aşaması		Öncelik sıralaması; Simgesellik, vurgu, doku, oran-orantı, dolu-boş etkisi, uyum, denge, ritim, hiyerarşi, renk ve zıtlık. Müdahalede bulunulan tasarım ögeleri; Taş doku, kabartmalar, birleşim detayları, alemler, pencere boşlukları, kenar çizgileri, çatı eğimi.
Modelin 3 boyutlu yazıcıda basılması aşaması		3 boyutlu yazıcıdan çıkan maket, makinenin çevresine attığı fazlalık desteklerden temizlenmiştir.
Maketin boyanarak çerçevelenmesi ve sunum aşaması		Maket boyanmıştır. Kubbelere hafif gölgeler atılmıştır. Çerçeve altlığına oturtulmuştur.

 
Tablo 4’e göre bilgisayar programındaki modelleme süreci 3 aşamada tamamlanmaktadır. Bunun nedeni Selimiye Camisi’nin yapısal özelliklerinin yazıcı ile uyum sağlaması ve tasarım kriterlerinin makete aktarılabilmesidir. Süreç caminin yapı kütlesinin ölçeklendirilmesi amacıyla modellenerek, altlık oluşturulması ile başlamaktadır. İlk model, sade bir taslak oluşturularak diğer aşamalara geçiş için kullanılmıştır.
Selimiye Camisinin devasa kubbesi, narin yapı elemanları ile bir uyum içerisinde tasarlanmıştır. Narin yapı elemanları, inşaattaki sayısal ifadelere göre yüksekliğin kalınlığa oranı olarak hesaplanmaktadır (Arun,2005). İkinci aşamada ölçekli modelin 3 boyutlu yazıcıdan hatasız şekilde çıkması için yapının strüktürel yapı elemanlarında değişiklikler yapılmıştır. Cephede ve diğer yüzeylerde yapılan müdahaleler sağlamlık ve taşıyıcılık açısından önem arz etmediği için ikinci aşamaya dahil edilmemiştir. Bu bağlamda maket kütlesinde bulunması gereken narin yapı elemanları tespit edilerek olduğu ölçüden büyük ve abartılı şekilde modellenmiştir. Modelleme esnasında maketin genel orantısının bozulmamasına özen gösterilmiştir.
İnce ve uzun tasarıma sahip minareler, yanal destekler olmadığından ve şerefeleri taşıması gerektiğinden, 3 boyutlu yazıcıda basıldığında sağlam bir yapı elemanı oluşturamamaktadır. Bu yüzden minarelerin çapı olduğu ölçekten daha geniş olarak kurgulanmıştır. Aynı şekilde minarelerin üstündeki şerefeler, balkon yerine dolu kütle şeklinde sembolik olarak yerleştirilmiştir. Ayrıca şerefedeki tasarım detayları, yatay hat boyunca oluşturulan boşluklarla ve minarelerdeki yivli etki, düşeyde oluşturulan boşluklarla ifade edilmeye çalışılmıştır.
Cami avlusunda revakların üst örtüsü, küçük kubbelerin bir araya gelmesi ile tasarlanmıştır. Kubbelerin her biri sekizgen kasnaklara oturtularak çatı boyunca sıralanmıştır. Yazıcının dilimleme mantığı ile çalışması, çatı kalınlığının az olması sebebiyle kubbelerin oturacağı zeminin oluşturulamamasına sebep olmaktadır. Kubbelerin sekizgen kasnaklara ve kasnakların çatıya bağlanabilmesi için çatı ve sekizgenler kalınlaştırılmıştır.
Avlunun çevresini dolanan sütunlar ve yapı çevresindeki revaklar, kemerlerle birbirine bağlanarak narin yapı elemanlarını oluşturmaktadır. 3 boyutlu yazıcının nozzle kalınlığının altında bir ölçeğe sahip olan sütunlar, kalınlaştırılıp uzatılarak baskı makinesinde görünmesi sağlanmıştır. Kolonların kalınlaşması, kemer aralıklarının da birbirine yaklaşmasına sebep olmuştur.
Kubbenin ana kütleyi oluşturması ve çapının makine ölçüsüne uygun olması, herhangi bir müdahaleyi gerektirmemektedir. Ancak kubbeyi taşıyan ağırlık kuleleri ölçek farkından dolayı narin yapı elemanı özelliği göstererek, makinede istenilen şekilde basılamamaktadır. Bu yüzden kubbeyi taşıyan eğrisel ağırlık kulelerinin kalınlıkları maket basım sınırına kadar genişletilmiştir. Bu aşamadaki son müdahale merdivenler ile ilgilidir ve basamakların rıhtı baskı makinesinin algıladığı ölçüden çok daha küçük rakamlarda kalmaktadır. Bu yüzden merdiven rıhtı genişletilerek toplam yüksekliği yakalaması için basamak sayısı azaltılmıştır. Sonuçta merdiven modeli, ölçülerinin tamamen dışında tutularak sembolik olarak kullanılmıştır.
Mimar Sinan, estetik tasarım kriterlerini mükemmel bir uyum ile %100’lük değerlerle cami mimarisinde kullanmıştır. Maketin simgesel bir temsil aracı olarak üretilmesi, bu kriterlerin modele aktarılması ile mümkün olabilmektedir. 3 boyutlu yazıcı, Selimiye Camisinin yapısal özelliklerini makete aktarmakta başarılı olmakla beraber narin elemanlarda müdahale gerekliliği doğurmaktadır. Ayrıca estetik tasarım kriterlerinin baskıda gösterilmesi konusunda yetersiz kalmaktadır. Bu yüzden maketi yapan mimar, modelin 3. aşamasında caminin simgeselliğini hedef alarak bazı tasarım kararları almıştır. Kriterler, makette kullanılan baskınlık derecelerine göre %5’lik azalan değerler şeklinde grafiğe yerleştirilerek öncelik sıralaması yazarlar tarafından oluşturulmuştur (Grafik 1).

Grafik 1: Selimiye Cami- Selimiye Cami Maketi Görsel Tasarım Kriterlerinin Öncelik Sıralaması Grafiği (%5 Fark) (Yazarlar tarafından hazırlanmıştır)
Grafik 1’de görüldüğü gibi estetik tasarım kriterleri içerisinden Selimiye Cami maketinde en çok yansıtılmak istenen faktör, yapının simgeselliği olarak belirlenmiştir. Üretilen maketin Selimiye’nin baskın özelliklerini taşıyor olması ve ele alıp incelendiğinde caminin taşıdığı sembolik ifadeyi hatırlatması, maketin üretiminde en önemli etken olarak görülmüştür. Bu yüzden Selimiye Caminin kent siluetine aktarılan kubbe ve minareleri ile oluşturduğu bütünlük, makette de aynı ölçüde yansıtılmaya çalışılmıştır.
Selimiye’nin merkezi kubbesi ve avlu çevresi başta olmak üzere maketin simgelediği özellikleri vurgulaması, ikinci öncelikli tasarım kriterini oluşturmaktadır. Vurgu kavramı, diğer tasarım kriterlerinden yararlanılarak modele yansıtılmıştır. Vurgunun yapılması istenilen alanlar; taş malzeme dokusu, kubbelerin eğriselliği, yivli ve köşe elemanlarının netleştirilmesidir.
Tüm cephelerde ve avlu döşemesinde doğal taş malzemenin kullanılması, Selimiye’nin kagir bir yapı olduğunu hatırlatarak yapıldığı dönem ile ilgili vurgu yapmaktadır. Bu yüzden mimar, taş dokuyu yansıtabilmek için abartılı boyuttaki ve orantıdaki malzeme etkisini modeline yerleştirmiştir. Avlu döşemesinin oluşturduğu ritim, sadece malzeme algısı ile verilebileceğinden zemini ve duvarları oluşturan dokular, dolu-boş ilkesi ile kuvvetlendirilmiştir. Kubbelere yapılan vurgu, malzeme birleşim detaylarının abartılı olarak çizilmesi sayesinde eğrisel hatlarının güçlendirilmesi ile sağlanmıştır. Bunun için doku ve dolu-boş kriterleri vurgu yapmak amacıyla kullanılmıştır. Cami tasarımındaki göze hoş gelen naif detaylar, makette gösterilemeyecek kadar küçük olduğundan dolayı sembolik olarak modellenmiştir. Örneğin, caminin avlusundaki girişte renk farkı ile gösterilmesi gereken yuvarlak ayetler, modelde kabartmalar şeklinde simgelenmiştir. Ayrıca pencere boşluklarında, ağırlık kulelerinde ve kemerlerde köşe detaylarını kuvvetlendirmek amacıyla kenar çizgileri kalınlaştırılmıştır. Alemler ise yine abartılı ölçülerde kullanılarak ifade edilmiştir. Ölçeğin küçük olması çatı eğimlerinin algılanamamasına sebep olmaktadır. Bu yüzden eğim doğrultusuna paralel çizgiler eklenerek eğim algısının doku ve dolu-boş etkisi ile verilmesi hedeflenmiştir.
Selimiye Camisinin estetik tasarım kriterleri, birbirine bağlı ilkeler olarak değerlendirilmekte olup kriterin maketteki baskınlık durumuna göre öncelik sırası oluşturulmuştur. Makette hiyerarşi, renk ve zıtlık kavramları hissettirilmeye çalışılmıştır ancak grafikteki derecelendirmeye göre yapılan sıralamada geri planda kalmıştır. Kubbenin hiyerarşisi, renginin doğallığı ve ritimdeki zıtlıklar tasarım kriterlerinden vurgu, doku, oran-orantı, dolu-boş ve denge kavramları ile birlikte makete aktarılmıştır. Tek başına bir baskınlık kriteri olarak değil, makette vurgulanmak istenilen diğer tasarım ilkelerini destekleyici kavramlar olarak kullanılmıştır.
4. aşama, bilgisayar ortamında modellenen maketin 3 boyutlu yazıcıdan basılması evresidir. Makinenin model çevresine attığı fazlalık destekler temizlendikten sonra son aşama olan renklendirme ve sunum evrelerine geçilmektedir. Selimiye’nin doğal taş malzeme ile inşa edilmesinden dolayı gerçeği en çok yansıtan renk seçilerek, ince selülozik içerikli boya malzemesi ile boyanmıştır. Kubbelerde doku algısını kuvvetlendirmek amacıyla hafif dokunuşlarla gölgelendirmeler yapılmıştır. Son olarak Selimiye Cami’nin 22cm-14cm ölçülerindeki maketinin sunumu için isminin yazılı olduğu bir çerçeve altlığı oluşturulmuştur (Şekil 7).

Şekil 7: Selimiye Cami Maketi (Yazarlar tarafından üretilmiştir).
  Mimari Tasarım Kriterleri, Selimiye Cami maketi, Ayasofya Cami Maketi, Ritim, Hiyerarşi, Uyum, Oran Orantı, Renk, Vurgu, Simgesellik, Dolu Boş Etkisi, Doku, Hiyerarşi, Zıtlık, Denge, Tarihi Cami mimari tasarım Kriterleri, 3d printer, Maket yapımı, Maket Nasıl Yapılır